از اصول دين و مذهب است به معناى رياست عامّه در امور دنيوى و اخروى.
بنابر معتقدات شيعه، امامت، استمرارنبوّت است در همه جزئيّات و كلّيّات و تنها تفاوت آن با نبوّت اين است كه بر شخص امام وحى فرود نمى‏آيد و نزول وحى پس از پيامبر (ص) پايان يافته است.
امامت از گذر علم لدنّى و الهام الهى و مصونيّت از خطا و اشتباه و گناه، از آيين پيامبر اسلام (ص) پاسدارى مى‏كند و مصالح دينى و دنيوى مردم را محفوظ مى‏دارد. تعاليم راستين آسمانى در روزگار پس از پيامبر (ص) تنها از اين گذر به دست انسان مى‏رسد و قرآن كريم و سنّت پيامبر از اين طريق تفسير و تبيين مى‏شود. شيعيان معتقدند كه مقام امامت تنها به معصومين مى‏رسد. متكلّمان اماميّه بر اين اعتقاد دلايلى آورده‏اند؛ از جمله اينكه مردم از آن رو به امام محتاج‏اند، كه معصوم نيستند و بدون او به خطا و اشتباه و گناه مى‏لغزند.
حال، اگر امام، معصوم نباشد، خود به امامى ديگر نيازمند است و اين باطل است؛ زيرا مستلزم دور است. چون متكلّمان اماميّه اين مدّعا را ثابت مى‏كنند، از آن نتيجه مى‏گيرند كه مردم را در انتخاب شخص امام، حقّ و سهمى نيست؛ زيرا او بايد معصوم باشد و عصمت حالتى است باطنى و جز خداوند كسى از باطن انسان خبر ندارد و مردم توانِ آن ندارند كه معصوم را از غير معصوم بازشناسند (بداية المعارف الالهيّة فى شرح عقائد الاماميّه، 100؛ فرهنگ معارف اسلامى، 1/ 285 و 286).
بدين سان، امامت همانند نبوّت محتاج نصّ خداوند است و اين نص يا به واسطه پيامبر تحقّق مى‏يابد و او به صراحت امام را معرفى مى‏كند و يا به واسطه امامى كه خود منصوب به نصّ است.
متكلّمان اماميّه از راه‏هاى متعدّد، لزوم امامت را اثبات مى‏كنند. مهم‏ترين راه همان است كه از گذر آن لزوم نبوّت را اثبات مى‏كنند بدين گونه كه: امامت، لطف است و ترك لطف، نقض غرض است و نقض غرض از خداى حكيم سر نمى‏زند. غرض حكيم جز به آنچه راجح است، تعلّق نمى‏يابد و راجح اين است كه انسان كاملى- با ويژگى‏هايى همانند عصمت، عدالت، دانايى و آگاهى- ميان آدميان باشد و آنان را به سوى كمال راه نمايد. افزون بر دلايل كلامى، دلايل فلسفى و نقلى نيز بر ضرورت امامت گواهى مى‏دهند؛ چنان كه ابن سينا در شفا از راه فلسفى براى اثبات اين مدّعا بهره جسته است. در قرآن كريم نيز آياتى‏ روشن به چشم مى‏آيند كه بنابر آنها هر قوم و امّتى را راهنما و امامى بايسته است (رعد/ 8؛ فاطر/ 22). نيز آياتى از قرآن درباره ماجراى نصب امام على (ع) به امامت نازل شده‏اند (مائده/ 3 و 67) احاديث نيز در اين باره فراوان‏اند. از آن جمله است روايتى كه شيعه و سنّى نقل كرده‏اند: «هر كس بميرد و امام زمان خويش را نشناسد، به حال جاهليّت مرده است.» (موسوعة الامام المهدى، 9؛ دلائل الصّدق، 2/ 6؛ الغدير، 10/ 359 و 360 به نقل از بداية المعارف الالهيّه، 2/ 17) همچنين است حديث مشهور ثقلين و نظائر آن. (حديث ثقلين)

واژه «امام» در مفهوم خاصّ خود، براى پيامبران و جانشينان آنان به كار مى‏رود كه از سوى خداوند به منصب امامت (امامت)و ولايت رسيده‏اند. امام، با اين معنا، داراى ولايت مطلق در امر دين و دنيا، و معصوم از گناه و خطا و اشتباه و فراموشى است. او حجّت و خليفه خدا در زمين است (فرهنگ فقه، 1/ 67). امامت، با خلافت متفاوت است. خليفه كسى است كه فقط حكومت مى‏كند و رهبرى اجتماعى و سياسى را برعهده دارد؛ امّا امامت، مقامى دينى است و در ادامه مناصب پيامبرى. امام رهبر جامعه در امور دنيوى و اخروى است. برخى پيامبران، امام نيز بوده‏اند و برخى نبوده‏اند. پيامبر اسلام (ص) و حضرت ابراهيم (ع) از دسته نخست‏اند (بقره/ 124). امام همه وظايف، مقامات و اختيارات پيامبر را دارا است مگر نبوّت.
بنابر اعتقادات شيعه، وجود امام براى بقاى جهان لازم است. اگر او از دنيا برود و امام ديگرى جايش را نگيرد، جهان نابود مى‏شود.
نصب امام: شرط رسيدن به امامت، عصمت است و چون عصمت، امرى باطنى است و جز خدا، كسى نمى‏داند كه چه كس معصوم است، فقط او مى‏تواند شخص شايسته امامت را بشناسد و به اين مقام بگمارد. بنابر اعتقادات شيعه، نصب امام بر خدا لازم است. (لطف) خداوند به پيامبرش وحى مى‏كند و به او مى‏گويد كه چه كسى امام است. آن گاه فرمان مى‏دهد كه او را به مردم معرّفى كند (كشف المراد، 230- 202).
مرجعيّت دينى امام: از وظايف و مقام‏هاى بسيار والايى كه خداوند به پيامبرانش عطا كرده است، تفسير و تبيين و بيان فروع دين است. چون امام در همه وظايف و مقام‏هاى پيامبرى- جز نبوّت- جانشين پيامبر است، همانند او معارف دينى را از منبع خطاناپذير مى‏گيرد و به مردم مى‏دهد و احكامى نيز كه در ظاهر وحى نيامده‏اند، براى آنان بيرون مى‏كشد.
بنابراين، امام، مرجعيّتِ تامّ دينى دارد و گفتار و كردار و تقرير او در فهم دين، منبعى اصيل و سندى خدشه‏ناپذير تلقّى مى‏شود. او مفسّر راستين دين است (امامت و رهبرى، 54- 52؛ الشّافى فى الامامة، 179، 180، 205، 206، 276 و 277؛ كشف المراد، 340).

امير مؤمنان عليه السلام زمان پس از ظهور را در گفتارى چنين ترسيم كرده، مى‏فرمايد:
حضرت مهدى (عج) اميرانش را به تمام كشورها مى‏فرستد تا عدالت را پياده كنند. [در آن زمان:]
- گوسفند در كنار گرگ مى‏چرد.
- كودكان با مارها و عقرب‏ها بازى مى‏كنند و هيچ آسيبى به آن‏ها نمى‏رسد.
- شر برداشته شده و خير مى‏ماند.
- انسان يك مدّ (كمتر از يك كيلو) مى‏كارد و هفتصد مدّ محصول برداشت مى‏كند، همان‏گونه كه قرآن مى‏فرمايد: «همانند يك دانه كه از آن هفت سنبل برويد و در هر سنبلى صد دانه باشد.»
- ربا و زنا برداشته مى‏شود و اثرى از شراب خوارى و ريا و خود نمايى باقى نمى‏ماند.
- مردم به اطاعت و عبادت و نماز جماعت رو مى‏آورند.
- عمرها طولانى مى‏شود.
- امانت‏ها رعايت مى‏شود.
- درختان پرثمر و بركات افزون مى‏گردد.
- اشرار هلاك شده و نيكان مى‏مانند.
- از دشمنان اهل بيت عليهم السلام كسى باقى نمى‏ماند.
گفتنى است، همان قدر كه ترسيم چنين جهانى در افق خيال آسان است، از نظر عمل فوق‏العاده مشكل و طاقت‏فرساست، امّا حضرت مهدى (عج) به عنوان معمار اين جامعه نوين، به قدرى از توانايى‏هاى روحى و معنوى برخوردار است كه مى‏تواند جهانى را كه از ظلم و جور پر شده است، از عدل و داد پر كند و فراتر از مدينه فاضله‏اى كه فلاسفه و دانشمندان ترسيم كرده‏اند، به وجود آورد.
_{مجموعه زمزم - مرکز تحقیقات تون اسلامی شناخت حضرت مهدى (عج)، ص: 178}

قالَ الإمامُ الْحَسَنُ الْمُجتبى عَلَیْهِ السَّلام :
هَلاكُ الْمَرْءِ فى ثَلاث: اَلْكِبْرُ، وَالْحِرْصُ، وَالْحَسَدُ; فَالْكِبْرُ هَلاكُ الدّینِ،، وَبِهِ لُعِنَ إبْلیسُ. وَالْحِرْصُ عَدُوّ النَّفْسِ، وَبِهِ خَرَجَ آدَمُ مِنَ الْجَنَّهِ. وَالْحَسَدُ رائِدُ السُّوءِ، وَمِنْهُ قَتَلَ قابیلُ هابیلَ.

امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمود:
هلاكت و نابودى دین و ایمان هر شخص در سه چیز است: تكبّر، حرص، حسد.
تكبّر سبب نابودى دین و ایمان شخص مى باشد و به وسیله تكبّر شیطان ـ با آن همه عبادت ملعون گردید.
حرص و طمع دشمن شخصیّت انسان است، همان طورى كه حضرت آدم (علیه السلام) به وسیله آن از بهشت خارج شد.
حسد سبب همه خلاف ها و زشتى ها است و به همان جهت قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند.

_{أعیان الشّیعه: ج 1، ص 577، بحارالأنوار: ج 75، ص 111، ح 6. به نقل از سايت انديشه قم}

يا أحْمَدُ! إنْ أحْبَبْتَ أنْ تَكُونَ أوْرَعَ النّاسِ فَازْهَدْ فِي الدُّنْيا وَارْغَبْ فِي الاْخِرَةِ.
فَقالَ: يا إلـهي! كَيْفَ أزْهَدُ فِي الدُّنْيا؟فقالَ: خُذْ مِنَ الدُّنْيا حَفْناً مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ وَاللِّباسِ وَلا تَدَّخِر لِغَد وَدُمْ عَلى ذِكْرِي.
فَقالَ: يا رَبِّ! كَيْفَ أدُومُ عَلى ذِكْرِكَ؟فَقالَ: بِالْخَلْوَةِ عَنِ النّاسِ وَبُغْضِكَ الْحُلْوَ وَالْحامِضَ وَفَراغِ بَطْنِكَ وَبَيْتِكَ مِنَ الدُّنْيا.

اى احمد! اگر دوست دارى كه پارساترين مردمان باشى، نسبت به دنيا زهد پيشه كن و نسبت به آخرت رغبت داشته باش.

پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) گفت: خداوندا! چگونه نسبت به دنيا زهد بورزم؟

خداوند فرمود: از خوراك و آشاميدنى و پوشاك دنيا به اندازه خيلى كم (دو كف دست) استفاده كن و براى فردا چيزى ذخيره مكن و همواره به ياد من باش.

پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) پرسيد: خداوندا! چگونه همواره به ياد تو باشم؟

خداوند فرمود: با دورى از مردم* و كينه نسبت به ترش و شيرين و خالى نگهداشتن شكم و خانه از دنيا.

* تعبیر « بِالْخَلْوَةِ عَنِ النّاسِ » به معنای دوری گزیدن از مردمی ست که معاشرت با آنها موجب غفلت از یاد خدا می شود.

_{(راهیان کوی دوست/ شرح حدیث معراج/ آیت الله محمد تقی مصباح یزدی)}