واژه «امام» در مفهوم خاصّ خود، براى پيامبران و جانشينان آنان به كار مى‏رود كه از سوى خداوند به منصب امامت (امامت)و ولايت رسيده‏اند. امام، با اين معنا، داراى ولايت مطلق در امر دين و دنيا، و معصوم از گناه و خطا و اشتباه و فراموشى است. او حجّت و خليفه خدا در زمين است (فرهنگ فقه، 1/ 67). امامت، با خلافت متفاوت است. خليفه كسى است كه فقط حكومت مى‏كند و رهبرى اجتماعى و سياسى را برعهده دارد؛ امّا امامت، مقامى دينى است و در ادامه مناصب پيامبرى. امام رهبر جامعه در امور دنيوى و اخروى است. برخى پيامبران، امام نيز بوده‏اند و برخى نبوده‏اند. پيامبر اسلام (ص) و حضرت ابراهيم (ع) از دسته نخست‏اند (بقره/ 124). امام همه وظايف، مقامات و اختيارات پيامبر را دارا است مگر نبوّت.
بنابر اعتقادات شيعه، وجود امام براى بقاى جهان لازم است. اگر او از دنيا برود و امام ديگرى جايش را نگيرد، جهان نابود مى‏شود.
نصب امام: شرط رسيدن به امامت، عصمت است و چون عصمت، امرى باطنى است و جز خدا، كسى نمى‏داند كه چه كس معصوم است، فقط او مى‏تواند شخص شايسته امامت را بشناسد و به اين مقام بگمارد. بنابر اعتقادات شيعه، نصب امام بر خدا لازم است. (لطف) خداوند به پيامبرش وحى مى‏كند و به او مى‏گويد كه چه كسى امام است. آن گاه فرمان مى‏دهد كه او را به مردم معرّفى كند (كشف المراد، 230- 202).
مرجعيّت دينى امام: از وظايف و مقام‏هاى بسيار والايى كه خداوند به پيامبرانش عطا كرده است، تفسير و تبيين و بيان فروع دين است. چون امام در همه وظايف و مقام‏هاى پيامبرى- جز نبوّت- جانشين پيامبر است، همانند او معارف دينى را از منبع خطاناپذير مى‏گيرد و به مردم مى‏دهد و احكامى نيز كه در ظاهر وحى نيامده‏اند، براى آنان بيرون مى‏كشد.
بنابراين، امام، مرجعيّتِ تامّ دينى دارد و گفتار و كردار و تقرير او در فهم دين، منبعى اصيل و سندى خدشه‏ناپذير تلقّى مى‏شود. او مفسّر راستين دين است (امامت و رهبرى، 54- 52؛ الشّافى فى الامامة، 179، 180، 205، 206، 276 و 277؛ كشف المراد، 340).